Aflevering 11: Angst voor de dood
Doelstellingen serie Kostenreductie
Meer weten over de doelstellingen van de serie Kostenreductie? Klik dan hier:
Toon text
‘NL, doe meer aan psychische problemen’
Zo luidde de kop van een NOS-bericht op 1 december 2014, naar aanleiding van een rapport van de OESO over mentale gezondheid op het werk. Mentale ongezondheid brengt veel kosten met zich mee, zowel voor organisaties als voor de maatschappij. Ik zie de gevolgen hiervan ook in mijn praktijk als loopbaancoach. Deze blogserie wil bijdragen aan het verlagen van deze kosten.
Drie deelthema’s: arbeidsomstandigheden, angst en agressie
In drie deelthema’s ga ik in op verschillende factoren die van invloed zijn op de mentale (on)gezondheid.
• In deel 1 (blog 3-7) komen concrete ervaringen en situaties ter sprake: ziekte, stress en baanonzekerheid.
• Deel 2 van deze blogserie besteedt aandacht aan het thema angst op de werkvloer (blog 8-15).
• In deel 3 staat het thema agressie op de werkvloer centraal (blog 16-21).
Inzicht verlaagt kosten mentale ongezondheid
Met het beschrijven van deze factoren hoop ik dat jullie als lezers van dit blog – of je nu leidinggevende, werknemer of werkzoekende bent – inzicht krijgen. Bijvoorbeeld in de gevolgen van mentale problemen voor het uitoefenen van werk of van leidinggevende taken, of voor de relatie tussen werknemer en werkgever. Inzicht hierin geeft namelijk mogelijkheden om tot ander gedrag te komen. En, meer economisch gezegd: om de kosten van mentale ongezondheid te verlagen!
Angst voor de dood
In blog 11-14 gaat het over de vier vormen van existentiële angst die in ons leven een rol spelen (zie ook blog 8). Het onderwerp van dit blog is angst voor de dood. De psychiater Yalom zegt hierover:
De waarheid is dat we het weten en tegelijk niet weten. We weten dat we doodgaan, we kennen de feiten met ons verstand, maar we hebben met het onderbewuste deel van onze psyche dat ons tegen overweldigende angst beschermt, de dood losgemaakt of afgescheiden van de verschrikking die ermee verbonden is. (Yalom 2013, p. 14)
Een diepe existentiële angst voor de dood hebben we allemaal. We stoppen hem weg en tegelijk is hij springlevend. De dood is het ultieme moment waarop ons leven tot een einde komt, iedere zin verliest en waarop we volledig geïsoleerd raken.
Angst voor de dood in de loopbaanpraktijk
Deze existentiële doodsangst kom ik ook tegen in mijn loopbaanpraktijk. Yalom geeft de volgende zeven uitingen en gedachten van angst voor de dood, die ik vertaal naar arbeids- en loopbaankwesties (Yalom 1980, pp. 42-43):
1. Mijn dood zal pijn geven aan mijn geliefden en vrienden.
Hoe dicht ligt dit bij Jeroen, die het aanbod van een internationale job toch maar niet accepteert, omdat hij zijn familie en geliefden hiermee pijn doet
2. Al mijn plannen en projecten komen met mijn dood tot een einde.
Hoe dicht ligt dit bij Guus, die na zijn ontslag de draad niet meer opgepakt krijgt, omdat het allemaal toch geen zin heeft?
3. Het proces van sterven is pijnlijk.
Hoe dicht ligt dit bij Gertrude die na haar ontslag twee keer per week met mij aan de telefoon hangt, omdat ze echt terug wil naar haar oude werkgever. Ze ziet geen andere mogelijkheden meer.
4. Ik kan na mijn dood geen enkele beleving en uitdaging meer hebben.
Hoe dicht ligt dit bij Ernst, die na dertig jaar mentaal dood is gegaan in zijn baan. Kiezen voor iets anders doet hij niet. Hij weet wat hij heeft en niet wat hij krijgt.
5. Ik zal na mijn dood niet langer kunnen zorgen voor hen die van mij afhankelijk zijn.
Hoe dicht ligt dit bij Marlies, die met hart en ziel in de zorg werkt en boventallig wordt? Het lukt haar niet om binnen de zorg een andere baan te krijgen.
6. Ik ben bang voor wat er met mij gebeurt als er een leven na dit leven is.
Hoe dicht ligt dit bij Teun, die al drie jaar boventallig dreigt te worden? Steeds weer die onzekerheid en niet weten wat het ‘leven na dit leven is’.
7. Ik ben bang voor wat er met mijn lichaam gebeurt na mijn dood.
Hoe dicht ligt dit bij Hans die altijd met hart en ziel als timmerman gewerkt heeft, en nu uitvalt? Zijn lichaam laat hem in de steek. Hij gaat administratief werk doen op kantoor, maar krijgt nooit meer de lol in zijn werk die hij had.
Omgaan met existentiële angst voor de dood
Een strategie die ons kan helpen om deze vorm van angst hanteerbaar te maken, is deze te benoemen en te verplaatsen van ‘nothing to something’, zoals Yalom in navolging van Kierkegaard zo mooi zegt. Wat betekent dit? Om dit te verduidelijken geef ik een aantal voorbeelden.
Doodsangst bij Tania en Peer
Ik begeleid Tania, projectleidster in een zeer verantwoordelijke functie. Ze vertelt dat de hoeveelheid stress haar begint op te breken. Ze moet vaak denken aan een collega van haar in dezelfde sector en in een vergelijkbare functie, die toen ze aan het werk was, zomaar ineens dood neerviel achter haar bureau. Mijn reactie hierop was: ‘Je gaat liever nog wat langer mee?’ Een zeer overtuigend ‘ja’ was het antwoord.
Op dezelfde dag dat ik met Tania in gesprek was, voerde ik ook een gesprek met Peer. Hij is uitgevallen met burn-outklachten. Al tijdens het eerste gesprek heb ik naar hem benoemd dat ik meer aan een bore-out dan aan een burn-out denk. Hoe dan ook, Peter zal eerst moeten opknappen. Daar werkt hij hard aan. Na drie maanden is het moment dat we voor het eerst zijn toekomst buiten de huidige organisatie weer op de agenda kunnen zetten. Wat Peer over zijn huidige werk zegt, is duidelijk: ‘Ik ben uitgeleerd.’ Waarop ik mogelijk wat bot reageer en zeg: ‘Je gaat nu dood aan je werk?’ Peer beaamt dit volledig en zegt letterlijk: ‘Ik ga niet fysiek dood, wel mentaal.’
Ik ben geen therapeut en ik ben er niet op uit om doodsangsten te ontfutselen en uit te werken in een coachingsgesprek. Tegelijk benoemde ik met mijn vragen aan Tania en Peer wél de angst om te sterven. De behoefte aan zinvol werk zoals bij Peer, en het gebrek aan nieuwe dingen kunnen leren, is direct verbonden met het gevoel dood te gaan. Met Peer ben ik concreet gaan nadenken hoe hij weer in een leermodus kan komen, in wat voor soort baan, en wat, wanneer hij weer is opgeknapt, zijn volgende stap moet zijn. Bij Tania gaat het ook over de vraag: hoe wil ik leven en niet net zoals mijn collega dood achter mijn bureau neervallen? We zijn dit vervolgens gaan vertalen naar soort werk en arbeidsvoorwaarden die het voor Tania mogelijk maken om op een goede manier te functioneren, waarbij ze ‘in leven’ blijft.
Kan het niet wat luchtiger?
Is het niet een beetje overdreven om doodsangst en arbeidsvragen op deze manier aan elkaar te koppelen? Kan ik het niet wat lichter houden? Wat hebben we daar nu aan? Dat zal mogelijk het bovenstaande bij je oproepen. Mijn antwoord is: ‘Ja, het kan zeker lichter!’ Juist door ons bewust te zijn van onze angsten. En daar kan ik als coach vaak bij helpen. Snappen dat angst een belangrijke driver is in ons leven, helpt mij en mijn klanten om de juiste wegen in te slaan.
Groeivraag
In hoeverre herken jij ‘doodsangst’ in je werk? Hoe zou jij deze angst ‘hanteerbaar’ kunnen maken? Wat is daarvoor nodig? Hoe ga je dit doen?
Vooruitblik
In het volgende blog ga ik dieper in op de existentiële angst voor vrijheid en verbind ik dit aan werk- en loopbaanvragen.
Bronnen voor deze serie
Meer weten over de bronnen voor de serie Kostenreductie? Klik dan hier:
Toon text
Bronnen voor deze serie
Bakas, A. & Sijmons, M. (2014), Megatrends Stress. De nieuwste inzichten in psychische klachten die leiden tot verzuim, Schiedam: Bal Media.
Dam, A. van (2009), De kunst van het falen. Hoe je door effectief leren succesvol kunt presteren, Amsterdam: Ambo.
Glas, G. (2002), Angst; Beleving > structuur > macht, Amsterdam: Boom.
Hessel, R. & Mulder A. (2014), Gewoon of beperkt? Hoe jodendom, christendom en islam omgaan met mensen met een handicap, Zoetermeer: Meinema.
Hanson, R. (2012), Boeddha’s brein. Hoe mindfulness je hersens en je leven kan veranderen, Utrecht: Ten Have.
Kierkegaard, S. (2009), Het begrip angst, Budel: Damon.
Klaassen, A. (2003), Agressiebeheersing, Alphen aan den Rijn: Kluwer.
LeDoux J. (1998), The Emotional Brain, New York: Simon & Schuster, Rockefeller Center.
OECD (2012), OECD (2012), Sick on the Job?: Myths and Realities about Mental Health and Work, Mental Health and Work, Paris: OECD Publishing,
DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264124523-en
OECD (2014a), Making Mental Health Count: The Social and Economic Costs of Neglecting Mental Health Care, OECD Health Policy Studies, Paris: OECD Publishing,
DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264208445-en
OECD (2014b), OECD (2014), Mental Health and Work: Netherlands, Mental Health and Work, Paris: OECD Publishing, DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264223301-en
OECD (2015), OECD (2015), Fit Mind, Fit Job: From Evidence to Practice in Mental Health and Work, Mental Health and Work, Paris: OECD Publishing,
DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264228283-en
Rossum, Cora van (2014), Kwetsbaarheid is kracht. Menselijk maatwerk in duurzaam, inspirerend en ambachtelijk loopbaan- en studiekeuzeadvies, Rotterdam: Loopbaanparadox, in eigen beheer.
Rossum, C. van, ‘Angst is niet iets om bang voor te zijn’, in: CoachLink Magazine 2015, nr. 4, pp. 55-58.
Rossum, C. van, ‘Verbinding creëren door te luisteren’, in: CoachLink Magazine 2015, nr. 3, pp. 80-83.
Sedláček T. (2012), De economie van goed en kwaad. De zoektocht naar economische zingeving van Gilgamesj tot Wall Street, Schiedam: Scriptum.
Tavris, C. (1982), Anger, The Misunderstood Emotion, United States: Touchstone.
Yalom, Y.D. (1980), Existential Psychotherapy, The Perseus Books Group [z.p.]
Yalom, Y.D. (2013), Scherprechter van de liefde. Tien ware verhalen uit een psychotherapeutische praktijk, Amsterdam: Balans.
Yalom, Y.D. (2015), Tegen de zon in kijken. Doodsangst en hoe die te overwinnen, Amsterdam: Balans.
Over het blog
De missie van Loopbaanparadox is: “Kwetsbaarheid is kracht! Menselijk maatwerk in duurzaam, inspirerend en ambachtelijk loopbaan- en studiekeuzeadvies”. Het blog draagt in dit kader kennis, inspiratie en deskundigheid over en verschijnt iedere maandag.
De foto’s zijn van fotograaf Marcel Sjoers (www.marcelsjoers.nl). Ze zijn te bestellen via marcel@marcelsjoers.nl. Het blog is geschreven door Cora van Rossum (www.loopbaanparadox.nl) en staat onder redactie van Marleen Schoonderwoerd (http://www.linkedin.com/in/marleenschoonderwoerd).
Wanneer door dit blog persoonlijke dilemma’s boven komen, is het altijd mogelijk om hierover te mailen (cora@loopbaanparadox.nl). Gratis!
Cora van Rossum – www.loopbaanparadox.nl – 29-3-2016
