Aflevering 21: Aandacht voor menswording
Doelstellingen serie Kostenreductie
Meer weten over de doelstellingen van de serie Kostenreductie? Klik dan hier:
Toon text
‘NL, doe meer aan psychische problemen’
Zo luidde de kop van een NOS-bericht op 1 december 2014, naar aanleiding van een rapport van de OESO over mentale gezondheid op het werk. Mentale ongezondheid brengt veel kosten met zich mee, zowel voor organisaties als voor de maatschappij. Ik zie de gevolgen hiervan ook in mijn praktijk als loopbaancoach. Deze blogserie wil bijdragen aan het verlagen van deze kosten.
Drie deelthema’s: arbeidsomstandigheden, angst en agressie
In drie deelthema’s ga ik in op verschillende factoren die van invloed zijn op de mentale (on)gezondheid.
• In deel 1 (blog 3-7) komen concrete ervaringen en situaties ter sprake: ziekte, stress en baanonzekerheid.
• Deel 2 van deze blogserie besteedt aandacht aan het thema angst op de werkvloer (blog 8-15).
• In deel 3 staat het thema agressie op de werkvloer centraal (blog 16-21).
Inzicht verlaagt kosten mentale ongezondheid
Met het beschrijven van deze factoren hoop ik dat jullie als lezers van dit blog – of je nu leidinggevende, werknemer of werkzoekende bent – inzicht krijgen. Bijvoorbeeld in de gevolgen van mentale problemen voor het uitoefenen van werk of van leidinggevende taken, of voor de relatie tussen werknemer en werkgever. Inzicht hierin geeft namelijk mogelijkheden om tot ander gedrag te komen. En, meer economisch gezegd: om de kosten van mentale ongezondheid te verlagen!
Aandacht voor menswording
Gerichte aandacht voor arbeidsomstandigheden, angst en agressie kan de kosten van mentale ongezondheid verlagen. Dat heb ik met deze blogserie proberen duidelijk te maken. Want 20% van de populatie werkenden dealt met mentale problemen, zo stelt een OESO-rapport (zie blog 1). Ook Nederland kampt met veel werkstress. Stress op de werkvloer blijkt beroepsziekte nummer 1 (http://www.duurzameinzetbaarheid.nl/weekvandewerkstress). Wat is nu de kern van deze ‘aandacht’? In mijn visie gaat het daarbij om menswording. Daarover gaat dit laatste blog.
Aandacht voor de ziel van economie
In 2012 schreef de Tsjechische econoom Tomáš Sedláček, nog midden in de economische crisis, een zeer interessant boek met als titel De economie van goed en kwaad. Hij bespreekt in dit boek de geschiedenis van de economie vanaf de oude Grieken, via joods-christelijke beschavingen, naar de homo economicus en het wiskundige model waar we anno 2016 met z’n allen nog erg in geloven. Ik gebruik bewust het woord ‘geloven’. Economie is een religie geworden, als wetenschap, waarvan het de vraag is of deze wel zo objectief is als we met elkaar denken. Sedláček bestrijdt die gedachte in elk geval; hij vindt dat economie over meer gaat dan kosten en baten:
De economie heeft een ziel die wij niet mogen verliezen, maar moeten leren kennen en waarderen alvorens uitspraken te doen over de wereld om ons heen. Zelfs in de economie moeten wij ons bekommeren om de ziel. (Sedláček 2012, p. 372)
Aandacht voor menswording = verbinden
Aandacht voor de ziel van de economie, zoals Sedláček stelt, vertaal ik als loopbaancoach naar ‘aandacht voor de menselijkheid’. Natuurlijk doen geld en een goed huishoudboekje ertoe (zie blog 2), maar aandacht voor de menselijkheid leidt uiteindelijk tot meer kostenbesparingen.
Wat houdt aandacht voor menselijkheid in? In de blogserie over angst heb ik veelvuldig psychiater Yalom geciteerd. Hij stelt dat ‘verbinding’ het belangrijkste tegengif is tegen veel mentale problemen die vaak angst en agressie tot gevolg hebben en zo mentale problemen versterken (zie blog 1):
Ik ben ervan overtuigd dat het aangaan van verbintenissen het aangewezen tegengif is bij veel angsten (…). Tijdens zo’n therapie ben ik weliswaar een deskundige, maar geenszins onfeilbare raadsman voor mijn patiënt. Ik heb deze reis eerder ondernomen, op mijn eigen verkenningstocht, en als gids voor vele anderen. (…) ik verschuil me niet achter mijn rol; en ik zal nooit mijn eigen menselijkheid en kwetsbaarheid verbergen. (Yalom 2015, pp. 154-155)
Verbinden is spannend. Dan worden we kwetsbaar en raakbaar. Maar juist waar het spannend en ingewikkeld is in samenwerking en organisatie, snakken we naar verbinding. Dat maakt onze angst namelijk behapbaar. Toch lopen we in deze paradox regelmatig vast.
Menswording als taak van de leidinggevende
Ik geloof dat we de menselijkheid in onze maatschappij steeds meer zijn gaan verplaatsen naar mensen die daarvoor opgeleid zijn. Maar deze professionals kosten de organisaties geld (ook al is dat mijn inkomen). Uiteraard zijn een heel aantal trajecten met professionele begeleiding wel nodig. Maar in een aantal gevallen had een traject voorkomen kunnen worden als het thema menselijkheid hoger op de economische agenda van de organisatie of de leidinggevende had gestaan. Menselijkheid wordt nu vaak verplaatst naar regeltjes. En juist regeltjes staan menselijkheid in de weg. De onderstaande afbeelding maakt dat duidelijk.
Onze diepste drijfveren zijn de motor van ons leven. Ons doel bepaalt de richting die we hebben (zie ook Blog 3 in de serie Leiderschap IK, WIJ, ZIJ). Wetten, regels, procedures, maar vooral onze eigen angst, zorgen ervoor dat we via een vastgesteld paadje naar ons doel lopen. Daar gaat het mis. Menselijkheid verloopt namelijk nooit via een vastgestelde route (strakke lijn). Wanneer ik weet wat het doel is, dan ga ik samen met de ander op pad. Daarin spelen zijn wensen, belangen, doelen en vooral ook gevoelens (angsten?!) een rol en de mijne. Deze route zoeken we samen (gebogen lijn).
Verlies van verbinding
We kijken nog een laatste keer naar het verhaal van Maarten, zie blog 16. Waar raakte de verbinding kwijt tussen Maarten en zijn leidinggevende kwijt?
De leidinggevende van Maarten was geschrokken van de nieuwe informatie die hij gekregen had van de HR-adviseur. Hij had zonder dat hij zich daarvan bewust was, niet gehandeld volgens de wet. Hij werd bang voor een boete en problemen. En nu wilde hij de regels graag goed toepassen. Dit zorgde ervoor dat hij regels liet prevaleren boven de relatie. En daar ging het mis. De eigen angst van de leidinggevende was oorzaak van grote problemen later in het proces.
Nu moet je niet denken dat de angst van de leidinggevende er niet zou mogen zijn! Integendeel! Dan zou ik de plank van dit blog volledig misslaan. Wat ik duidelijk wil maken, is dat de leidinggevende zijn eigen angst niet onder ogen zag en daardoor in controlegedrag stapte. Je kunt controlegedrag ook zien als een minder effectief overlevingsmechanisme (zie blog 15). Wetten, regels en procedures geven veiligheid en zorgen in het bovenstaande diagram voor een rechte lijn. Een lijn waarin de eigen menselijkheid en de menselijkheid van de medewerker verdwijnen. Want dit gedrag kan, zoals duidelijk is geworden, agressie oproepen. Wanneer deze agressie niet goed wordt (h)erkend, zorgt dit voor grotere conflicten (zie blog 19).
Werken aan verbinding
Wat had de leidinggevende anders kunnen doen in deze casus? Allereerst had de leidinggevende een kleine pauze kunnen inlassen tussen stimulus (help, ik heb het fout gedaan!) en respons (dit moet ik nu oplossen!) (zie ook aflevering 1 in de blogserie IK, WIJ, ZIJ). Daarin had hij niet zozeer na moeten denken over de medewerker, maar over de vraag: wat doet dit met mij? En tot welke reactie neig ik nu? Dan had hij kunnen bijsturen en een heel ander gesprek kunnen voeren. Ik doe hier een voorzet.
De introductie:
‘Maarten, heb je vandaag even gelegenheid om bij mij langs te komen? Ik wil wat aan je voorleggen met betrekking tot je re-integratie.’
Dan het gesprek:
‘Maarten, ik was gisteren bij de HR-adviseur. Het blijkt dat ik kennis miste die veel invloed heeft op jouw re-integratieproces. Ik merk dat ik het zelf lastig vind, dus ik wil er even samen rustig naar kijken. Tegelijk zullen we ons aan de regels moeten houden om niet in de problemen te komen. Het is als volgt. Zoals je weet wordt een re-integratietraject aan het einde door het UWV beoordeeld. Het blijkt nu, dat als iemand meerdere maanden in bepaalde taken werkt, het UWV dit aanziet als een nieuw gecreëerde baan. Als wij dus de taken die jij nu doet, langer voortzetten, ziet het UWV dit als een nieuwe baan binnen onze organisatie en moeten we je die als functie aanbieden. Dit is voor jou en voor ons niet wenselijk. Wat vind je hiervan?’
En zo had de leidinggevende het gesprek kunnen vervolgen. Hij had verschillende oplossingen kunnen aandragen voor deze situatie. En wanneer hij had gemerkt dat Maarten boos was geworden, had hij die boosheid kunnen benoemen, waardoor Maarten zich eerder erkend zou hebben gevoeld. Hij had ook zijn excuses kunnen aanbieden voor deze vervelende situatie.
Een gesprek, in een goede verbinding, vanuit wederzijdse menselijkheid, met zo weinig mogelijk macht en hiërarchie, kan veel conflicten en juridisch gedoe voorkomen. Dat levert veel kostenbesparingen op! Daarbij worden gevoel van eigenwaarde en wederzijds respect gewonnen! Menselijkheid levert namelijk menselijkheid op!
Groeivraag
Hoe krijgt ‘menselijkheid’ vorm in jouw organisatie? Wat zou jij hierin anders willen zien? Welke rol kun je hier zelf bij spelen? Maak het concreet.
Vooruitblik
Dit was de laatste aflevering van deze blogserie. Volgende week start de volgende serie: De Wet Verbetering Poortwachter
Bronnen voor de serie Kostenreductie
Meer weten over de bronnen voor de serie Kostenreductie? Klik dan hier:
Toon text
Bronnen voor deze serie
Bakas, A. & Sijmons, M. (2014), Megatrends Stress. De nieuwste inzichten in psychische klachten die leiden tot verzuim, Schiedam: Bal Media.
Dam, A. van (2009), De kunst van het falen. Hoe je door effectief leren succesvol kunt presteren, Amsterdam: Ambo.
Glas, G. (2002), Angst; Beleving > structuur > macht, Amsterdam: Boom.
Hessel, R. & Mulder A. (2014), Gewoon of beperkt? Hoe jodendom, christendom en islam omgaan met mensen met een handicap, Zoetermeer: Meinema.
Hanson, R. (2012), Boeddha’s brein. Hoe mindfulness je hersens en je leven kan veranderen, Utrecht: Ten Have.
Kierkegaard, S. (2009), Het begrip angst, Budel: Damon.
Klaassen, A. (2003), Agressiebeheersing, Alphen aan den Rijn: Kluwer.
LeDoux J. (1998), The Emotional Brain, New York: Simon & Schuster, Rockefeller Center.
OECD (2012), OECD (2012), Sick on the Job?: Myths and Realities about Mental Health and Work, Mental Health and Work, Paris: OECD Publishing,
DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264124523-en
OECD (2014a), Making Mental Health Count: The Social and Economic Costs of Neglecting Mental Health Care, OECD Health Policy Studies, Paris: OECD Publishing,
DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264208445-en
OECD (2014b), OECD (2014), Mental Health and Work: Netherlands, Mental Health and Work, Paris: OECD Publishing, DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264223301-en
OECD (2015), OECD (2015), Fit Mind, Fit Job: From Evidence to Practice in Mental Health and Work, Mental Health and Work, Paris: OECD Publishing,
DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264228283-en
Rossum, Cora van (2014), Kwetsbaarheid is kracht. Menselijk maatwerk in duurzaam, inspirerend en ambachtelijk loopbaan- en studiekeuzeadvies, Rotterdam: Loopbaanparadox, in eigen beheer.
Rossum, C. van, ‘Angst is niet iets om bang voor te zijn’, in: CoachLink Magazine 2015, nr. 4, pp. 55-58.
Rossum, C. van, ‘Verbinding creëren door te luisteren’, in: CoachLink Magazine 2015, nr. 3, pp. 80-83.
Sedláček T. (2012), De economie van goed en kwaad. De zoektocht naar economische zingeving van Gilgamesj tot Wall Street, Schiedam: Scriptum.
Tavris, C. (1982), Anger, The Misunderstood Emotion, United States: Touchstone.
Yalom, Y.D. (1980), Existential Psychotherapy, The Perseus Books Group [z.p.]
Yalom, Y.D. (2013), Scherprechter van de liefde. Tien ware verhalen uit een psychotherapeutische praktijk, Amsterdam: Balans.
Yalom, Y.D. (2015), Tegen de zon in kijken. Doodsangst en hoe die te overwinnen, Amsterdam: Balans.
Over het blog
De missie van Loopbaanparadox is: “Kwetsbaarheid is kracht! Menselijk maatwerk in duurzaam, inspirerend en ambachtelijk loopbaan- en studiekeuzeadvies”. Het blog draagt in dit kader kennis, inspiratie en deskundigheid over en verschijnt iedere maandag.
De foto’s zijn van fotograaf Marcel Sjoers (www.marcelsjoers.nl). Ze zijn te bestellen via marcel@marcelsjoers.nl. Het blog is geschreven door Cora van Rossum (www.loopbaanparadox.nl) en staat onder redactie van Marleen Schoonderwoerd (http://www.linkedin.com/in/marleenschoonderwoerd).
Wanneer door dit blog persoonlijke dilemma’s boven komen, is het altijd mogelijk om hierover te mailen (cora@loopbaanparadox.nl). Gratis!
Cora van Rossum – www.loopbaanparadox.nl – 6-6-2016
