Aflevering 9: Problemen met taalvaardigheid in het onderwijs

Aandacht voor taal binnen HorizonTaal

Taal is een essentieel instrument in onze loopbaan. De LOB-methodiek HorizonTaal, die Loopbaanparadox op verschillende scholen verzorgt, besteedt daarom niet alleen aandacht aan loopbaanvragen voor jongeren, maar ook aan taalontwikkeling. Dat dit van belang is, blijkt ook uit het rapport van de Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen dat in 2008 in opdracht van het ministerie van OCW werd geschreven. Deze serie van twaalf blogs heeft dan ook als onderwerp: aandacht voor taal binnen de LOB-methodiek HorizonTaal.

Ik hoop dat deze blogs bijdragen aan je persoonlijke ontwikkeling! Of je nu professional bent in het onderwijs, ouder of op een andere manier geïnteresseerd in dit onderwerp.

Wanneer je vragen hebt over de methodiek HorizonTaal, of wilt weten wat Loopbaanparadox voor jou of jouw school kan betekenen, of wanneer er persoonlijke vragen ontstaan, is het altijd mogelijk om hierover te mailen (cora@loopbaanparadox.nl). Gratis!

Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen

In opdracht van het ministerie van OCW deed de Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen, onder voorzitterschap van Heim Meijerink, onderzoek naar het niveau van taal- en rekenvaardigheid. Ook bracht zij advies uit over de vraag wat leerlingen van taal en rekenen moeten kennen en kunnen op een aantal overgangen tussen de verschillende schooltypen van primair onderwijs tot hoger beroepsonderwijs en van onderwijs naar arbeidsmarkt.

In de komende vier blogs ga ik in op de bevindingen in dit rapport ten aanzien van de taalvaardigheid en laat ik zien op welke manier HorizonTaal hierbij aansluit. In dit negende blog staan de problemen die de Expertgroep signaleert met betrekking tot het taalniveau van leerlingen centraal.

Problemen met betrekking tot taalvaardigheid

Met betrekking tot het niveau van taalvaardigheid op scholen komt de Expertgroep tot de volgende bevindingen: 

Bij taal is er zorg over de leesprestaties van leerlingen. Zo rapporteert de Inspectie van het onderwijs in 2006 dat een kwart van de leerlingen het primair onderwijs verlaat met een vaardigheid in technisch lezen die niet uitsteekt boven die van groep 6. Blijkt in groep 3 al ongeveer 15 procent onvoldoende te scoren, in groep 4 loopt dit op tot een kwart van de leerlingen. Hun problemen met technisch lezen zijn niet toe te schrijven aan etniciteit, milieu, cultuur of schoolgrootte. Het al even genoemde PISA-onderzoek geeft aan dat de leesvaardigheid van 15-jarigen in Nederland over de periode 2000-2003 minder is geworden en dat de toename van het aantal leerlingen op of onder het laagste niveau aandacht verdient (Expertgroep 2008a).

Behalve zorg over het niveau van leerlingen binnen het primair onderwijs, is er ook zorg over het niveau in het middelbaar of beroepsonderwijs:

Wanneer we leesvaardigheid in deze groep (middelbare school, CvR) in internationaal perspectief bekijken blijkt dat het Nederlands gemiddelde op de leesvaardigheidschaal ruim boven het internationale gemiddelde ligt (Cito, PISA onderzoek 2003 en 2007). In het PISA-2000 onderzoek over leesvaardigheid is een steekproef getrokken van praktijkonderwijs tot vwo. Punt van zorg is dat de allochtone leerlingen ver achterblijven bij de autochtone leerlingen. De zwakpresterende jongens vormen een risicogroep. (…) Zorgelijk hierbij is dat de achteruitgang vooral ligt aan een sterke toename op de laagste niveaus, van 11,5% naar 15,1%. De zwak presterende leerlingen zullen moeite hebben volwaardig mee te kunnen doen in onze gecompliceerde maatschappij.

Deze uitkomsten zijn opmerkelijk als we ze vergelijken met de bevindingen over het lezen van studieboeken. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer 24 procent van de leerlingen in de basis- en kaderberoepsgerichte leerweg niet in staat zijn om zelfstandig de leerboeken te lezen die voor hen gemaakt zijn. Voor 17% van de leerlingen in de theoretische leerweg en 18% van de leerlingen in havo/vwo geldt hetzelfde (Inspectie van het onderwijs, 2006) (Expertgroep 2008a).

De visie van HorizonTaal: aansluiten bij de leerling

Een laag niveau van technisch lezen aan het einde van de basisschool. Zwak presterende leerlingen (vooral jongens) in het middelbaar onderwijs. En moeite met het lezen van studieboeken op alle niveaus. De vraag die de bevindingen van de Exertgroep bij mij oproept, is: hoe kan het onderwijs beter aansluiten bij de leerling zelf en zijn leervermogen aanspreken, zodat de bovenstaande cijfers positief kunnen worden beïnvloed?

In ons onderwijssysteem, waarin diagnosticeren, meten en weten een grote opmars hebben gemaakt, zijn we soms ver weggedreven van de leerling, om wie het in het onderwijs draait. De methodiek HorizonTaal sluit daarentegen goed aan bij de leerling zelf en spreekt ook zijn leervermogen aan door de docent de rol van mediator te geven.

Door mediatie wordt het taalleervermogen van leerlingen op een nieuwe manier  aangesproken. Via de methodiek van HorizonTaal ontstaan experimentele leersituatie waarin taalvaardigheid op een veel hoger niveau wordt gestimuleerd dan normaal gesproken van leerlingen wordt verwacht. Dat roept kritiek op, maar leidt in de praktijk ook tot verrassingen.

De praktijk van HorizonTaal 

In de afgelopen jaren voerde ik stevige discussies met decanen en docenten over het taalniveau van de methodiek HorizonTaal. Zeker vmbo-docenten vonden het taalniveau vaak hoog. Maar wat bleek in de praktijk? Wanneer leerlingen met HorizonTaal aan de slag gingen, lazen zij zonder al te veel instructie de hun aangereikte informatie in de methodiek. En zij kwamen op basis van die instructie met de meest prachtige resultaten. Lazen zij iedere letter van de aangereikte materialen of van de zaken die zij op internet vonden? Ik vermoed van niet. Toch werd door de leesstof geappelleerd aan een hoog taalniveau, wat zij bleken te kunnen hanteren toen zij in de rol van professional werden gezet.

Door leerlingen in de rol van professional te zetten, en ze met teksten te laten werken die bij die rol passen, spreek je andere taalvaardigheden aan. Een prachtige manier van taalleren. De cijfers uit het rapport van de Expertgroep zouden er mijn inziens op een positieve manier door beïnvloed kunnen worden!

Groeivraag

Wat herken jij in je leerlingen en/of kinderen, wanneer je de citaten uit het rapport van de Expertgroep leest? Wanneer je deze serie blogs leest en daarin een gereedschapskist krijgt aangedragen met betrekking tot taalleren, wat zou je dan kunnen en willen doen? Wat wil je leren? Hoe ga je dat doen?

Vooruitblik

Na de schets van de problemen met taalvaardigheid volgende week een blog over het belang van goede basiskennis en basisvaardigheiden met betrekking tot taal. Wat zegt het rapport van de Expertgroep daarover en hoe sluit HorizonTaal hierbij aan?

Bronnen voor deze serie

• Clark, Herbert H. (2005), Using language. Cambridge: Cambridge University Press.
• Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen (2008a), Over de drempels met taal en rekenen. Hoofdrapport van de Expertgroep Doorlopende leerlijnen Taal en Rekenen. SLO: Enschede. http://www.slo.nl/nieuws/dll/Hoofdrapport.pdf/download – voor het laatst geraadpleegd 7-8-2014.
• Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen (2008b), Over de drempels met taal. De niveaus voor de taalvaardigheid. Onderdeel van de eindrapportage van de Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen. SLO: Enschede. http://www.slo.nl/nieuws/dll/Taalrapport.pdf/ – voor het laatst geraadpleegd 9-1-2015.
• Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen (2008c), Over de drempels met rekenen. Consolideren, onderhouden, gebruiken en verdiepen. Onderdeel van de eindrapportage van de Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen. SLO: Enschede. http://www.slo.nl/nieuws/dll/Rekenrapport.pdf/ – voor het laatst geraadpleegd 9-1-15.
• Rossum, Cora van (2014), Kwetsbaarheid is kracht. Menselijk maatwerk in duurzaam, inspirerend en ambachtelijk loopbaan- en studiekeuzeadvies. Rotterdam: Loopbaanparadox.
• Vanmontfort, Magda van (2010a), ‘Taal en mediatie. Een beschouwing over communicatie in het onderwijs – mogelijke breuklijnen en wat mensen kunnen doen om breuken te helen’. In: Zorgbreed.Tijdschrift voor integrale leerlingenzorg 8, nr. 29, pp. 2-11. http://www.maklu.nl/MakluEnGarant/BookDetails.aspx?id=9781162169088 – voor het laatst geraadpleegd 7-8-2014.
• Vanmontfort, Magda van (2010b), HorizonTaal, Studiekeuze als ontdekking, handleiding. Antwerpen / Apeldoorn: Garant.
• Vanmontfort, Magda van (2009), ‘HorizonTaal – een leek voor de klas’. In: Caleidoscoop 21, nr. 6, pp. 4-21. http://caleidoscoop.be/index.php?ID=41314 – voor het laatst geraadpleegd 9-8-2014.

Over de LOB-methodiek HorizonTaal

De LOB-methodiek HorizonTaal wordt door Loopbaanparadox op een aantal middelbare scholen in Nederland gefaciliteerd. HorizonTaal is ontwikkeld door de Vlaamse Magda Vanmontfort, psycholoog en taalkundige. De methodiek is bedoeld voor middelbare scholieren van 13-14 jaar en bestaat uit twee componenten: beroepskeuze- en loopbaanontwikkeling én taalontwikkeling.

In 2014 schreef ik een blogserie over de inhoud en vormgeving van de LOB-methodiek HorizonTaal. Deze blogserie is na te lezen op www.loopbaanparadox.nl onder Blog .

Over het blog

De missie van Loopbaanparadox is: “Kwetsbaarheid is kracht! Menselijk maatwerk in duurzaam, inspirerend en ambachtelijk loopbaan- en studiekeuzeadvies”. Het blog draagt in dit kader kennis, inspiratie en deskundigheid over en verschijnt iedere maandag.

De foto’s zijn van fotograaf Marcel Sjoers (www.marcelsjoers.nl). Ze zijn te bestellen via marcel@marcelsjoers.nl. Het blog is geschreven door Cora van Rossum (www.loopbaanparadox.nl) en staat onder redactie van Marleen Schoonderwoerd (http://www.linkedin.com/in/marleenschoonderwoerd).

Cora van Rossum – www.loopbaanparadox.nl – 30-3-2015