Aflevering 19: Frustratieagressie
Doelstellingen serie Kostenreductie
Meer weten over de doelstellingen van de serie Kostenreductie? Klik dan hier:
Toon text
‘NL, doe meer aan psychische problemen’
Zo luidde de kop van een NOS-bericht op 1 december 2014, naar aanleiding van een rapport van de OESO over mentale gezondheid op het werk. Mentale ongezondheid brengt veel kosten met zich mee, zowel voor organisaties als voor de maatschappij. Ik zie de gevolgen hiervan ook in mijn praktijk als loopbaancoach. Deze blogserie wil bijdragen aan het verlagen van deze kosten.
Drie deelthema’s: arbeidsomstandigheden, angst en agressie
In drie deelthema’s ga ik in op verschillende factoren die van invloed zijn op de mentale (on)gezondheid.
• In deel 1 (blog 3-7) komen concrete ervaringen en situaties ter sprake: ziekte, stress en baanonzekerheid.
• Deel 2 van deze blogserie besteedt aandacht aan het thema angst op de werkvloer (blog 8-15).
• In deel 3 staat het thema agressie op de werkvloer centraal (blog 16-21).
Inzicht verlaagt kosten mentale ongezondheid
Met het beschrijven van deze factoren hoop ik dat jullie als lezers van dit blog – of je nu leidinggevende, werknemer of werkzoekende bent – inzicht krijgen. Bijvoorbeeld in de gevolgen van mentale problemen voor het uitoefenen van werk of van leidinggevende taken, of voor de relatie tussen werknemer en werkgever. Inzicht hierin geeft namelijk mogelijkheden om tot ander gedrag te komen. En, meer economisch gezegd: om de kosten van mentale ongezondheid te verlagen!
Frustratieagressie
Na twee blogs over hoe goed te communiceren zoomt dit blog in op agressie. In dit blog gaat het over ‘frustratieagressie’, in het volgende blog over ‘instrumentele agressie’.
Frustratieagressie ontstaat wanneer iemand wordt gehinderd in zijn doel of streven. Dat kan gaan om materiële zaken. Het kan ook gaan om gevoelens van benadeling, belediging, mislukking, gevoelens van tekortkoming, onrechtvaardigheid, enzovoorts. Er is een barrière geplaatst tussen jou en je doel of streven. Wanneer deze barrière niet kan worden overwonnen, ontstaat frustratie. Een van de uitingen van frustratie is boosheid, woede en agressie. Klaassen schrijft hierover:
Waar mensen te maken krijgen met logge bureaucratieën, waar eenvoudige diensten middels ingewikkelde en ondoorzichtige procedures verkregen moeten worden en waar mensen het gevoel krijgen afhankelijk te zijn van persoonlijke gunsten of willekeur, zal de frustratie snel oplopen. (…)
Frustratieagressie wordt onder meer veroorzaakt door regelgeving en procedures te stellen boven de belangen van individuele burgers, klanten of consumenten. Of door burgers, klanten of consumenten onverschillig, respectloos en zonder gevoel voor individuele maat tegemoet te treden. (Klaassen 2013, pp. 40-41)
Meestal zijn we als mensen goed in staat om deze frustratie te onderdrukken en ’netjes’ te reageren. Dit lukt vaak niet meer wanneer de druk te veel is opgelopen, door welke omstandigheden ook. Soms is er dan een woedeuitbarsting zonder dat de aanleiding daarmee in verhouding lijkt te staan. In een beeld weergegeven ziet dit er als volgt uit:
(Klaassen 2003, p. 45)
Frustratieagressie in het verhaal van Maarten
Hoe wordt frustratieagressie zichtbaar in het verhaal van Maarten, zoals beschreven in blog 16? Maarten wordt als gevolg van de opmerking van zijn leidinggevende ‘gehinderd in zijn doel en streven’, namelijk re-integreren bij zijn eigen werkgever. Zijn frustratieagressie wordt onder andere veroorzaakt doordat zijn leidinggevende regelgeving en procedures stelt boven de belangen van individuele medewerkers. Zo interpreteert Maarten de boodschap in elk geval.
Hoe te handelen bij frustratieagressie?
Een vervolgvraag is daarom: hoe kun je omgaan met frustratieagressie, bij jezelf, maar ook als je hiermee wordt geconfronteerd als collega of leidinggevende? Algemene regels zijn altijd lastig te geven. Wel is het goed om te weten hoe de aard van frustratieagressie in elkaar zit en hoe jij die kunt beïnvloeden. In algemene zin, bij iedere vorm van boosheid en agressie, gelden de volgende regels:
- Blijf jezelf. Vergeet gedragsgeboden die niet aansluiten bij wie je bent of hoe je je voelt. We hebben als professionals allemaal gedragsregels geleerd over feedback geven, omgaan met boosheid etcetera. Het is belangrijk dat je dicht bij jezelf blijft en vanuit je authentieke zelf reageert wanneer er boosheid en agressie is. De ander zal het niet met minder doen en als je je boosheid niet eerlijk uit, neemt die eerder toe in plaats van af.
- Neem een agressor (neem iedereen) serieus!
- Let op non-verbale communicatie, lichaamstaal en betrekkingscommunicatie. Lichaamstaal zegt vaak meer dan woorden. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ‘Je hele lichaam straalt woede uit. Wat moet jij kwaad zijn!’
- Reageer met de emotie die het gedrag bij je oproept. Boosheid vraagt om reactie. En boosheid roept meestal boosheid op. Dat betekent niet dat je terug moet gaan schelden. Wel kun je middels een eerlijke boze reactie de grens aangeven of voor dat moment het contact beëindigen.
- Zorg voor de veiligheid van de agressor, voorkom dat hij in paniek raakt.
- Let op contra-agressie – boosheid als reactie op boosheid. Als je contra-agressie ruimte geeft, gebruik het dan om je grenzen aan te geven.
- Betrekkingscommunicatie krijgt, zolang de ander boos is, meer nadruk dan de inhoudscommunicatie: reageer op de boosheid.
Specifiek voor frustratieagressie voeg ik hieraan toe:
- Boosheid is een emotie die veel energie vraagt.
- Geef ruimte aan emoties, de boze persoon raakt zijn energie hierdoor kwijt. Spreek de persoon zo weinig mogelijk tegen, laat hém of háár aan het woord.
- De verkeerde argumenten leveren nieuwe energie en zullen het conflict alleen maar doen verergeren.
- Luister actief, dat wil zeggen, laat de ander merken dat je aandacht aan zijn/haar verhaal besteedt en de tijd neemt om alles op je in te laten werken. Probeer de werkelijke reden van de boosheid te vinden.
- Wees terughoudend met beloftes. Niet waargemaakte beloftes roepen nieuwe boosheid op. Het opnieuw geschonden vertrouwen is nu nog moeilijker terug te winnen.
(Naar Klaassen 2003, p. 94)
Groeivraag
Neem een situatie in gedachten waarin jijzelf frustratieagressie ervaarde of dit bemerkte bij degene met wie je samenwerkte. Hoe ben je hier toen mee omgegaan? Wat was het effect? Waarin zou je jezelf kunnen oefenen? Maak het concreet.
Vooruitblik
In het blog van volgende week staat het onderwerp instrumentele agressie centraal.
Bronnen voor serie Kostenreductie
Meer weten over de bronnen voor de serie Kostenreductie? Klik dan hier:
Toon text
Bronnen voor deze serie
Bakas, A. & Sijmons, M. (2014), Megatrends Stress. De nieuwste inzichten in psychische klachten die leiden tot verzuim, Schiedam: Bal Media.
Dam, A. van (2009), De kunst van het falen. Hoe je door effectief leren succesvol kunt presteren, Amsterdam: Ambo.
Glas, G. (2002), Angst; Beleving > structuur > macht, Amsterdam: Boom.
Hessel, R. & Mulder A. (2014), Gewoon of beperkt? Hoe jodendom, christendom en islam omgaan met mensen met een handicap, Zoetermeer: Meinema.
Hanson, R. (2012), Boeddha’s brein. Hoe mindfulness je hersens en je leven kan veranderen, Utrecht: Ten Have.
Kierkegaard, S. (2009), Het begrip angst, Budel: Damon.
Klaassen, A. (2003), Agressiebeheersing, Alphen aan den Rijn: Kluwer.
LeDoux J. (1998), The Emotional Brain, New York: Simon & Schuster, Rockefeller Center.
OECD (2012), OECD (2012), Sick on the Job?: Myths and Realities about Mental Health and Work, Mental Health and Work, Paris: OECD Publishing,
DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264124523-en
OECD (2014a), Making Mental Health Count: The Social and Economic Costs of Neglecting Mental Health Care, OECD Health Policy Studies, Paris: OECD Publishing,
DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264208445-en
OECD (2014b), OECD (2014), Mental Health and Work: Netherlands, Mental Health and Work, Paris: OECD Publishing, DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264223301-en
OECD (2015), OECD (2015), Fit Mind, Fit Job: From Evidence to Practice in Mental Health and Work, Mental Health and Work, Paris: OECD Publishing,
DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264228283-en
Rossum, Cora van (2014), Kwetsbaarheid is kracht. Menselijk maatwerk in duurzaam, inspirerend en ambachtelijk loopbaan- en studiekeuzeadvies, Rotterdam: Loopbaanparadox, in eigen beheer.
Rossum, C. van, ‘Angst is niet iets om bang voor te zijn’, in: CoachLink Magazine 2015, nr. 4, pp. 55-58.
Rossum, C. van, ‘Verbinding creëren door te luisteren’, in: CoachLink Magazine 2015, nr. 3, pp. 80-83.
Sedláček T. (2012), De economie van goed en kwaad. De zoektocht naar economische zingeving van Gilgamesj tot Wall Street, Schiedam: Scriptum.
Tavris, C. (1982), Anger, The Misunderstood Emotion, United States: Touchstone.
Yalom, Y.D. (1980), Existential Psychotherapy, The Perseus Books Group [z.p.]
Yalom, Y.D. (2013), Scherprechter van de liefde. Tien ware verhalen uit een psychotherapeutische praktijk, Amsterdam: Balans.
Yalom, Y.D. (2015), Tegen de zon in kijken. Doodsangst en hoe die te overwinnen, Amsterdam: Balans.
Over het blog
De missie van Loopbaanparadox is: “Kwetsbaarheid is kracht! Menselijk maatwerk in duurzaam, inspirerend en ambachtelijk loopbaan- en studiekeuzeadvies”. Het blog draagt in dit kader kennis, inspiratie en deskundigheid over en verschijnt iedere maandag.
De foto’s zijn van fotograaf Marcel Sjoers (www.marcelsjoers.nl). Ze zijn te bestellen via marcel@marcelsjoers.nl. Het blog is geschreven door Cora van Rossum (www.loopbaanparadox.nl) en staat onder redactie van Marleen Schoonderwoerd (http://www.linkedin.com/in/marleenschoonderwoerd).
Wanneer door dit blog persoonlijke dilemma’s boven komen, is het altijd mogelijk om hierover te mailen (cora@loopbaanparadox.nl). Gratis!
Cora van Rossum – www.loopbaanparadox.nl – 23-5-2016
