Aflevering 10: Kun je angst ook zien? (2)
Doelstellingen serie Kostenreductie
Meer weten over de doelstellingen van de serie Kostenreductie? Klik dan hier:
Toon text
‘NL, doe meer aan psychische problemen’
Zo luidde de kop van een NOS-bericht op 1 december 2014, naar aanleiding van een rapport van de OESO over mentale gezondheid op het werk. Mentale ongezondheid brengt veel kosten met zich mee, zowel voor organisaties als voor de maatschappij. Ik zie de gevolgen hiervan ook in mijn praktijk als loopbaancoach. Deze blogserie wil bijdragen aan het verlagen van deze kosten.
Drie deelthema’s: arbeidsomstandigheden, angst en agressie
In drie deelthema’s ga ik in op verschillende factoren die van invloed zijn op de mentale (on)gezondheid.
• In deel 1 (blog 3-7) komen concrete ervaringen en situaties ter sprake: ziekte, stress en baanonzekerheid.
• Deel 2 van deze blogserie besteedt aandacht aan het thema angst op de werkvloer (blog 8-15).
• In deel 3 staat het thema agressie op de werkvloer centraal (blog 16-21).
Inzicht verlaagt kosten mentale ongezondheid
Met het beschrijven van deze factoren hoop ik dat jullie als lezers van dit blog – of je nu leidinggevende, werknemer of werkzoekende bent – inzicht krijgen. Bijvoorbeeld in de gevolgen van mentale problemen voor het uitoefenen van werk of van leidinggevende taken, of voor de relatie tussen werknemer en werkgever. Inzicht hierin geeft namelijk mogelijkheden om tot ander gedrag te komen. En, meer economisch gezegd: om de kosten van mentale ongezondheid te verlagen!
Kun je angst ook zien?
Koning Willem Alexander vertelde in een interview vlak voor zijn kroning dat hij na de aanslag in Apeldoorn langere tijd last had van een gevoel van angst. Hij zei iets in de zin van: ‘Ik sprong een keer bij een onverwacht geluid zowat in de armen van mijn beveiliger.’ Hij was wel blij dat deze reactie zich als vanzelf had hersteld…
Angst is niet alleen een emotie, iets wat we voelen. Angst en onze reactie hierop zijn ook fysiologisch zichtbaar in onze hersenen. Het vorige blog ging over fysiologische gevolgen van stress. Dit blog gaat over de langetermijngevolgen van angst op ons fysiologische systeem.
Fysiologie
De verschillende delen van de hersenen in de afbeelding hieronder voeren een divers en complex takenpakket uit (zie blog 9).
(Hanson 2012, p. 63)
Hoe zit het nu met angst?
In het vorige blog schreef ik hoe ‘stress’ zichtbaar wordt en hoe dat werkt in ons lichaam. Maar wat gebeurt er precies bij angst? Wat is er bijvoorbeeld gebeurd bij de aanslag in Apeldoorn?
In onze hersenen ligt de amygdala (zie afbeelding). Dit is onze alarmbel die direct en heftig reageert op negatieve prikkels. Om die reden leidt stress tot angst en woede. Bij herhaalde stressoren ontstaat fysiologisch een herhaalde activiteit van ons sympathische zenuwstelsel en hormonale systeem en gaat de amygdala steeds sterker reageren. Situatiegebonden angst – angst die door specifieke situaties wordt opgeroepen – wordt steeds sneller opgewekt. Bij blijvende stress en angst treedt er dus steeds minder herstel op en wordt angst opgeslagen in ons fysiologische systeem. Daarbij levert de amygdala een bijdrage aan impliciete herinneringen – sporen van eerdere ervaringen waarvan we ons niet bewust zijn. In het gehele plaatje betekent het dus dat hoe gevoeliger de amygdala wordt, hoe meer de reactie van angst wordt versterkt. Wat uiteindelijk zelfs kan leiden tot chronische angst, ongeacht de situatie.
Door frequente activering van het sympathische zenuwstelstel en het hormonale systeem wordt de hippocampus verzwakt. Terwijl juist de hippocampus van vitaal belang is voor het vormen van expliciete herinneringen – de duidelijke registratie van wat er in feite gebeurt. Cortisol en andere hormonen verzwakken de (synaptische) verbindingen in de hippocampus. Daardoor wordt het vormen van nieuwe herinneringen aangetast.
Een overgevoelige amygdala en een hippocampus in de gevarenzone zijn een slechte combinatie: pijnlijke herinneringen, die normaal als expliciete herinneringen worden opgeslagen, kunnen nu makkelijker als impliciete herinneringen worden opgeslagen, zonder duidelijk expliciet kader. Dan treedt er een gevoel op van: ‘Er is iets gebeurd, ik weet niet precies wat, maar ik ben echt van slag.’ Mensen kunnen zich in algemene zin soms van slag voelen, zonder concrete expliciete aanleiding.
Trauma
Hoewel deze blogserie niet gaat over trauma’s, vind ik het belangrijk om de verbinding tussen angst en trauma wel te maken. Omdat er op de werkvloer getraumatiseerde mensen rond zullen lopen. En omdat ik in mijn loopbaanpraktijk veel mensen tegenkom die minder of meer getraumatiseerd zijn als gevolg van onbedoelde verkeerde communicatie in de werksituatie. Stress, angst en trauma hebben namelijk alles met elkaar te maken. Een stressvolle situatie kan angst oproepen, en als gevolg daarvan kan een trauma ontstaan.
‘Trauma’ is een vaak onbegrepen en soms zelfs genegeerde aandoening die grote gevolgen kan hebben, geestelijk zowel als lichamelijk. Meestal ontstaat het door een heftige gebeurtenis van buitenaf. Maar het kan ook ontstaan door een ongeluk, een medische ingreep of een ziekte. De gevolgen worden vaak pas veel later merkbaar.
In alle gevallen was de situatie die zich voordeed een overweldigende ervaring. Het slachtoffer was niet in staat om de natuurlijke impuls van ‘vechten of vluchten’ te volgen. Het gevolg: een situatie van bevriezing, vooral fysiek gezien, en afgesneden van lichaam en geest. Dit kan uiteindelijk leiden tot een complex van symptomen, zoals je gevangen of angstig voelen, chronische vermoeidheid, hyperactiviteit of juist depressiviteit, psychosomatische klachten enzovoort. (http://www.traumahealing.nl/wat-is-se – 13-8-2015)
In de werksituatie wordt soms de impact van een bepaalde boodschap niet overzien. Voor een werknemer is bijvoorbeeld het reorganiseren van een afdeling een zeer ingrijpende boodschap die veel angst oproept, terwijl de leidinggevende denkt: dit moet nu eenmaal gebeuren. Hoe je hier op een goede manier mee kunt omgaan, hoop ik in volgende blogs duidelijk te maken. Eerst tot slot nog een groeivraag op basis van een praktijkvoorbeeld.
Groeivraag
Tamara heeft drie jaar geleden haar baan verloren. Ze deed er lang over om nieuw werk te vinden en voelt zich sinds kort als een vis in het water in haar nieuwe functie als salesmanager. Dan moet ze bij de directeur komen. Helaas zal door bezuinigingen op korte termijn haar baan komen te vervallen… Tamara is totaal niet voorbereid op de boodschap van dit gesprek. Hoe denk je dat het fysiologische systeem van Tamara dit oppakt? En hoe snel zal het herstellen? Wat is daarvoor nodig?
Vooruitblik
In de volgende vier blogs gaat het over de vier vormen van existentiële angst. Blog 11 gaat over angst voor de dood.
Bronnen voor deze serie
Meer weten over de bronnen voor deze serie? Klik dan hier:
Toon text
Bronnen voor deze serie
Bakas, A. & Sijmons, M. (2014), Megatrends Stress. De nieuwste inzichten in psychische klachten die leiden tot verzuim, Schiedam: Bal Media.
Dam, A. van (2009), De kunst van het falen. Hoe je door effectief leren succesvol kunt presteren, Amsterdam: Ambo.
Glas, G. (2002), Angst; Beleving > structuur > macht, Amsterdam: Boom.
Hessel, R. & Mulder A. (2014), Gewoon of beperkt? Hoe jodendom, christendom en islam omgaan met mensen met een handicap, Zoetermeer: Meinema.
Hanson, R. (2012), Boeddha’s brein. Hoe mindfulness je hersens en je leven kan veranderen, Utrecht: Ten Have.
Kierkegaard, S. (2009), Het begrip angst, Budel: Damon.
Klaassen, A. (2003), Agressiebeheersing, Alphen aan den Rijn: Kluwer.
LeDoux J. (1998), The Emotional Brain, New York: Simon & Schuster, Rockefeller Center.
OECD (2012), OECD (2012), Sick on the Job?: Myths and Realities about Mental Health and Work, Mental Health and Work, Paris: OECD Publishing,
DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264124523-en
OECD (2014a), Making Mental Health Count: The Social and Economic Costs of Neglecting Mental Health Care, OECD Health Policy Studies, Paris: OECD Publishing,
DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264208445-en
OECD (2014b), OECD (2014), Mental Health and Work: Netherlands, Mental Health and Work, Paris: OECD Publishing, DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264223301-en
OECD (2015), OECD (2015), Fit Mind, Fit Job: From Evidence to Practice in Mental Health and Work, Mental Health and Work, Paris: OECD Publishing,
DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264228283-en
Rossum, Cora van (2014), Kwetsbaarheid is kracht. Menselijk maatwerk in duurzaam, inspirerend en ambachtelijk loopbaan- en studiekeuzeadvies, Rotterdam: Loopbaanparadox, in eigen beheer.
Rossum, C. van, ‘Angst is niet iets om bang voor te zijn’, in: CoachLink Magazine 2015, nr. 4, pp. 55-58.
Rossum, C. van, ‘Verbinding creëren door te luisteren’, in: CoachLink Magazine 2015, nr. 3, pp. 80-83.
Sedláček T. (2012), De economie van goed en kwaad. De zoektocht naar economische zingeving van Gilgamesj tot Wall Street, Schiedam: Scriptum.
Tavris, C. (1982), Anger, The Misunderstood Emotion, United States: Touchstone.
Yalom, Y.D. (1980), Existential Psychotherapy, The Perseus Books Group [z.p.]
Yalom, Y.D. (2013), Scherprechter van de liefde. Tien ware verhalen uit een psychotherapeutische praktijk, Amsterdam: Balans.
Yalom, Y.D. (2015), Tegen de zon in kijken. Doodsangst en hoe die te overwinnen, Amsterdam: Balans.
Over het blog
De missie van Loopbaanparadox is: “Kwetsbaarheid is kracht! Menselijk maatwerk in duurzaam, inspirerend en ambachtelijk loopbaan- en studiekeuzeadvies”. Het blog draagt in dit kader kennis, inspiratie en deskundigheid over en verschijnt iedere maandag.
De foto’s zijn van fotograaf Marcel Sjoers (www.marcelsjoers.nl). Ze zijn te bestellen via marcel@marcelsjoers.nl. Het blog is geschreven door Cora van Rossum (www.loopbaanparadox.nl) en staat onder redactie van Marleen Schoonderwoerd (http://www.linkedin.com/in/marleenschoonderwoerd).
Wanneer door dit blog persoonlijke dilemma’s boven komen, is het altijd mogelijk om hierover te mailen (cora@loopbaanparadox.nl). Gratis!
Cora van Rossum – www.loopbaanparadox.nl – 21-3-2016
