Aflevering 14: Angst voor zinloosheid
Doelstellingen serie Kostenreductie
Meer weten over de doelstellingen van de serie Kostenreductie? Klik dan hier:
Toon text
‘NL, doe meer aan psychische problemen’
Zo luidde de kop van een NOS-bericht op 1 december 2014, naar aanleiding van een rapport van de OESO over mentale gezondheid op het werk. Mentale ongezondheid brengt veel kosten met zich mee, zowel voor organisaties als voor de maatschappij. Ik zie de gevolgen hiervan ook in mijn praktijk als loopbaancoach. Deze blogserie wil bijdragen aan het verlagen van deze kosten.
Drie deelthema’s: arbeidsomstandigheden, angst en agressie
In drie deelthema’s ga ik in op verschillende factoren die van invloed zijn op de mentale (on)gezondheid.
• In deel 1 (blog 3-7) komen concrete ervaringen en situaties ter sprake: ziekte, stress en baanonzekerheid.
• Deel 2 van deze blogserie besteedt aandacht aan het thema angst op de werkvloer (blog 8-15).
• In deel 3 staat het thema agressie op de werkvloer centraal (blog 16-21).
Inzicht verlaagt kosten mentale ongezondheid
Met het beschrijven van deze factoren hoop ik dat jullie als lezers van dit blog – of je nu leidinggevende, werknemer of werkzoekende bent – inzicht krijgen. Bijvoorbeeld in de gevolgen van mentale problemen voor het uitoefenen van werk of van leidinggevende taken, of voor de relatie tussen werknemer en werkgever. Inzicht hierin geeft namelijk mogelijkheden om tot ander gedrag te komen. En, meer economisch gezegd: om de kosten van mentale ongezondheid te verlagen!
Werk en zingeving
Stel je voor: een blij groepje idioten werkt enthousiast. De blije idioten dragen stenen over een open veld. Zodra zij alle stenen naar het einde van het veld hebben gebracht, brengen zij ze terug naar de plek waar de stenen vandaan kwamen. Dit gaat onafgebroken door, dag in dag uit, jaar in jaar uit. Op een dag stopt een van de idioten lang genoeg om zichzelf de vraag te stellen: wat ben ik eigenlijk aan het doen? Wat is het doel van deze stenen dragen? Vanaf dat moment is hij lang niet meer zo tevreden met zijn werk als hij hiervoor was. (Yalom 1980, p. 419; vertaling CvR)
Het bovenstaande voorbeeld vind ik toepasselijk bij het thema angst voor zinloosheid dat centraal staat in dit blog. Wanneer we niet meer weten waarom we de dingen doen en waarvoor, worden we angstig. Dan verliezen we houvast.
Na een praktijkvoorbeeld werk ik drie belangrijke zingevende factoren in werk verder uit: inhoud, relaties en leren. Er zijn er veel meer, die laat ik hier voor het overzicht weg.
Het verhaal van Philip
Philip is 50 en werkt in de zorg voor mensen met een verslaving. Hij is uitgevallen met stressklachten. Tijdens de eerste twee gesprekken krijg ik zijn hele verhaal.
Zijn schooltijd was niet de beste periode in zijn leven. Hij kon er niet aarden, spijbelde veel. Uiteindelijk was hij na veel pijn en moeite met een lts-diploma op de arbeidsmarkt gekomen. Jarenlang had Philip als installateur gewerkt. Hij repareerde witgoedapparatuur. Hij had een eigen bus en reed rond in een grote regio. Tot hij ziek was geworden als gevolg van stressklachten.
Toen hij met iemand ging praten, bleek zijn sociale kant veel beter ontwikkeld dan hij wist van zichzelf; hij ontdekte ook dat hij daar veel meer plezier in had. Juist het sociale deel van het installateursvak had hem altijd geboeid. De stress bleek eigenlijk alles te maken te hebben met het gebrek aan werkplezier en zingeving. Voor zijn gevoel was hij stenen aan het sjouwen van de ene kant van het veld naar de andere, zonder dat hij er plezier aan beleefde. Voor zijn gevoel reed hij van wasmachine naar wasmachine. Hij wilde iets ‘echts’ voor mensen betekenen. Dus deed hij eerst een mbo-opleiding en later een hbo-opleiding en zo werkte hij zich met veel plezier op in de welzijnssector.
Tot voor kort. Wanneer ik hem zie, is hij opnieuw uitgevallen met stressklachten. Philip vertelt dat hij niet meer het gevoel heeft dat hij iets tot stand brengt. Hij zegt letterlijk: ‘Ik bezoek mijn cliënten. Ik doe veel meer dan mijn collega’s, want ik heb mij in wezen inmiddels zover opgewerkt dat ik min of meer als therapeut werk. Toch heb ik het gevoel dat ik mijn spelletje doe en niets bijdraag. Op naar de volgende.’
De afgelopen periode is zijn organisatie door grote reorganisaties heen gegaan. Juist het steunen van elkaar als collega’s heeft hij toen als heel zingevend ervaren. Nu de relatie met collega’s is veranderd doordat veel mensen zijn vertrokken, komt hij tot de ontdekking dat de sjeu in zijn eigen werk er eigenlijk af is.
Als ik zijn verhaal heb gehoord, vraag ik hem of hij weer op hetzelfde punt is gekomen als in zijn werk als installateur. Verwonderd kijkt hij mij aan en denkt na. ‘Ja…’ knikt hij dan verrast.
Mogelijk denk je bij het voorbeeld van Philip: is er bij hem sprake van angst voor zinloosheid? Juist de angst voor zinloosheid (h)erkennen we niet zo makkelijk. Toch liep Philip twee keer in zijn leven vast door deze angst. Als installateur reed Philip ‘van wasmachine naar wasmachine’ en als welzijnswerker van ‘cliënt naar cliënt’, zonder nog het gevoel te hebben iets bij te dragen. Angst en stress zijn direct aan elkaar gerelateerd. Philips stressklachten waren in mijn ogen een uiting van zijn angst voor zinloosheid: ‘Ik draag niets bij.’
Zingeving in personeelsbeleid
Werk en zingeving hebben alles met elkaar te maken. Als gevolg van de industrialisatie zijn we toegegroeid naar een economie en maatschappij waarin mensen als werkmateriaal worden gezien. Ik vermoed dat negen van de tien lezers nu zullen zeggen: ‘Niet bij ons.’ Toch zie ik weinig bedrijven die de zingeving van hun medewerkers, niet alleen in hun missie en visie hebben staan, maar dit ook centraal stellen in hun personeelsbeleid. Juist wanneer mensen vanuit hun eigen zingeving hun werk mogen doen, zullen zij een groot rendement opleveren voor de organisatie.
Dat gold niet voor Philip. Hij viel uit, omdat er te weinig aandacht was voor wat hij in zijn werk als zinvol ervaarde. Dat leidde dus tot kosten. Wanneer hij – en zijn leidinggevenden – op tijd in de gaten hadden gehad dat de benzine op was, was de motor ook niet stukgelopen. Hij had dan naar nieuwe mogelijkheden binnen of buiten de organisatie kunnen zoeken. Dit had financiële en menselijke winst opgeleverd, zowel voor Philip als voor zijn werkgever.
Zingeving in relaties
Voor veel werknemers zijn collega’s een sterk zingevende factor (zie ook blog 13). Werk mag soms een wat sleets patroon geworden zijn, als de relatie met collega’s goed is, dan is dit voor veel mensen een compensatie. Wanneer door reorganisatie ook deze relaties onder druk komen te staan, komen mensen soms tot de ontdekking dat ze hun werk helemaal niet meer zo leuk vinden. Dat was in elk geval precies de ervaring van Philip.
Juist in reorganisaties staan samenwerkingsrelaties onder grote druk. Het is van wezenlijk belang om bij reorganisaties te investeren in relaties. De tijd die het kost levert geld op.
Zingeving door leren
Aandacht voor leren is van groot belang in organisaties. Leren heeft een positieve invloed op het kunnen hanteren van stress en daarmee ook op de mentale gezondheid. Wanneer organisaties zichzelf gezond willen houden en de kosten op uitval willen verlagen, is het goed om aandacht te besteden aan ‘leren’ (zie ook blog 7).
In het verhaal van Philip zien we dat hij uitgeleerd is. Tot tweemaal toe in zijn leven komt hij thuis te zitten met stressklachten als gevolg van het feit dat hij is uitgeleerd. Leren heeft niet altijd met niveauverhoging te maken. Het kan ook met verbreding of verdieping te maken hebben of met een lerende omgeving waarin feedback op elkaar wordt gegeven. Een mens is geen robot. Leren geeft nieuwe benzine aan de motor.
Groeivraag
Wat ervaar jij als zinvol in je werk? In hoeverre ervaar jij gevoelens van zinloosheid? Met betrekking tot welke van de genoemde aspecten? Welke stappen zou je zelf kunnen zetten om je werk als meer zinvol te beleven?
Vooruitblik
Na de vier vormen van existentiële angst (blog 11-14) geef ik in blog 15 antwoord op de vraag: hoe gaan we (goed) om met onze angsten? Welke overlevingsstrategieën hanteren we? Als we ons hiervan bewust worden, worden we – hoe paradoxaal dat ook klinkt – meer mens.
Bronnen voor deze serie
Meer weten over de bronnen voor de serie Kostenreductie? Klik dan hier:
Toon text
Bronnen voor deze serie
Bakas, A. & Sijmons, M. (2014), Megatrends Stress. De nieuwste inzichten in psychische klachten die leiden tot verzuim, Schiedam: Bal Media.
Dam, A. van (2009), De kunst van het falen. Hoe je door effectief leren succesvol kunt presteren, Amsterdam: Ambo.
Glas, G. (2002), Angst; Beleving > structuur > macht, Amsterdam: Boom.
Hessel, R. & Mulder A. (2014), Gewoon of beperkt? Hoe jodendom, christendom en islam omgaan met mensen met een handicap, Zoetermeer: Meinema.
Hanson, R. (2012), Boeddha’s brein. Hoe mindfulness je hersens en je leven kan veranderen, Utrecht: Ten Have.
Kierkegaard, S. (2009), Het begrip angst, Budel: Damon.
Klaassen, A. (2003), Agressiebeheersing, Alphen aan den Rijn: Kluwer.
LeDoux J. (1998), The Emotional Brain, New York: Simon & Schuster, Rockefeller Center.
OECD (2012), OECD (2012), Sick on the Job?: Myths and Realities about Mental Health and Work, Mental Health and Work, Paris: OECD Publishing,
DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264124523-en
OECD (2014a), Making Mental Health Count: The Social and Economic Costs of Neglecting Mental Health Care, OECD Health Policy Studies, Paris: OECD Publishing,
DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264208445-en
OECD (2014b), OECD (2014), Mental Health and Work: Netherlands, Mental Health and Work, Paris: OECD Publishing, DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264223301-en
OECD (2015), OECD (2015), Fit Mind, Fit Job: From Evidence to Practice in Mental Health and Work, Mental Health and Work, Paris: OECD Publishing,
DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264228283-en
Rossum, Cora van (2014), Kwetsbaarheid is kracht. Menselijk maatwerk in duurzaam, inspirerend en ambachtelijk loopbaan- en studiekeuzeadvies, Rotterdam: Loopbaanparadox, in eigen beheer.
Rossum, C. van, ‘Angst is niet iets om bang voor te zijn’, in: CoachLink Magazine 2015, nr. 4, pp. 55-58.
Rossum, C. van, ‘Verbinding creëren door te luisteren’, in: CoachLink Magazine 2015, nr. 3, pp. 80-83.
Sedláček T. (2012), De economie van goed en kwaad. De zoektocht naar economische zingeving van Gilgamesj tot Wall Street, Schiedam: Scriptum.
Tavris, C. (1982), Anger, The Misunderstood Emotion, United States: Touchstone.
Yalom, Y.D. (1980), Existential Psychotherapy, The Perseus Books Group [z.p.]
Yalom, Y.D. (2013), Scherprechter van de liefde. Tien ware verhalen uit een psychotherapeutische praktijk, Amsterdam: Balans.
Yalom, Y.D. (2015), Tegen de zon in kijken. Doodsangst en hoe die te overwinnen, Amsterdam: Balans.
Over het blog
De missie van Loopbaanparadox is: “Kwetsbaarheid is kracht! Menselijk maatwerk in duurzaam, inspirerend en ambachtelijk loopbaan- en studiekeuzeadvies”. Het blog draagt in dit kader kennis, inspiratie en deskundigheid over en verschijnt iedere maandag.
De foto’s zijn van fotograaf Marcel Sjoers (www.marcelsjoers.nl). Ze zijn te bestellen via marcel@marcelsjoers.nl. Het blog is geschreven door Cora van Rossum (www.loopbaanparadox.nl) en staat onder redactie van Marleen Schoonderwoerd (http://www.linkedin.com/in/marleenschoonderwoerd).
Wanneer door dit blog persoonlijke dilemma’s boven komen, is het altijd mogelijk om hierover te mailen (cora@loopbaanparadox.nl). Gratis!
Cora van Rossum – www.loopbaanparadox.nl – 18-4-2016
